اساتید مازندرانی از ایرادات طرح منطقه آزاد شدن استان می گویند ، منطقه آزاد یا منطقه آزار؟ خبرنگاران - وبلاگ دایی جان

به گزارش وبلاگ دایی جان، طرح منطقه آزاد شدن مازندران بعد از گذشت 11 سال دوباره روی زبان ها افتاده؛ بیش از یک دهه قبل که پیشنهاد تأسیس منطقه آزاد مازندران مطرح شد به دلایل متعدد تا این زمان این طرح به مرحله ظهور و بروز نرسید.

به گزارش خبرنگار وبلاگ دایی جان، حنانه جانمحمدی؛ * منطقه آزاد، ناحیه ای از قلمرو کشور است که خارج از محدوده فیزیکی، قانونی و اداری تأسیسات گمرکی واقع شده است. ورود و خروج سرمایه و سود به آن و جابجایی نیروی کار متخصص در منطقه به سهولت صورت می گیرد و کالا ها و مـواد خارجی را کـه منع قانونی نداشته باشند، می توان بدون هرگونه موانع گمرکی و ترانزیت، یا در انبار های آن نگهداری و یـا در کارخانه های مستقر در آن تغییر شکل داده و به کالا های دیگر تبدیل کرد.

در ایران مسائل گوناگونی از مناطق آزاد را تجریه کردیم. پیروز ترین نمونه منطقه ویژه مالی در ایران مربوط به استان هرمزگان و به طور خاص کیش و قشم است. با وجود تعداد زیاد این نواحی، اما بازدهی خوبی از آن ها دریافت نکرده ایم. عمده مشکل این مناطق به نقش پر رنگ آن ها در واردات کالا و بی ثمری در صادرات تولیدات ایرانی است.

هدف های اصلی از ایجاد این مناطق در بسیاری از کشور های در حال توسعه عبارتند از ایجاد اشتغال، توسعه صادرات، جذب و تشویق سرمایه های خارجی، ایجاد درآمد ارزی، انتقال تکنولوژی، توسعه منطقه ای و برپایی نمایشگاه ها است.

طرح منطقه آزاد شدن مازندران بعد از گذشت 11 سال دوباره روی زبان ها افتاده است. بیش از یک دهه قبل که پیشنهاد تأسیس منطقه آزاد مازندران مطرح شد به دلیل سهم خواهی های بعضی و یک صدا نبودن نمایندگان مجلس تا این زمان این طرح به مرحله ظهور و بروز نرسید. در این لایحه، منطقه آزاد پیشنهادی مازندران، شامل منطقه آزاد نوشهر به وسعت 84 هکتار، چپکرود 460 و امیرآباد هزار و 600 هکتار است؛ طرحی که پس از گذشت سال ها، با ایرادات شورای نگهبان روبرو شده است.

منطقه آزاد مازندران در اولین مرحله، پس از ارائه به معاون اول رییس جمهور، مورد موافقت او نهاده شد و به دبیرخانه مناطق آزاد کشور رفت و در این نهاد به تصویب رسید. در نهایت پس از هفته ها کوشش و پیگیری، مصوبه ایجاد منطقه آزاد تجاری مازندران با سه لکه منفصل شامل بندر امیرآباد در شرق، بندر فریدونکنار در مرکز و بندر نوشهر در غرب به صورت همزمان به تصویب هیئت دولت رسید. پس از تصویب طرح منطقه آزاد مازندران در مجلس، این طرح برای تائید نهایی به شورای نگهبان رفت که در آنجا با ابهاماتی روبرو شد.

آنالیز کارنامه منطقه آزاد دیگر استان ها و مناطق مختلف در کشور نشان می دهد که تبدیل به منطقه آزادشدن چندان توفیقی برای استان نخواهد داشت چرا این مناطق نه تنها قطب صادرات نشدند؛ بلکه اسیر واردات و چالش های فراروی آن نیز هستند.

اصولا مناطق آزاد در ایران با اهداف کلان و راهبردی، چون بهبود محیط کسب و کار حاکم بر مناطق به وسیله ارتقای شفافیت، پیشگیری و مقابله با فساد و بهبود فرایندها، کوشش برای تقویت رقابت پذیری و واگذاری عادلانه و رقابتی فرصت ها به عموم و اجرای طرح های جامع توسعه مناطق و تدوین و اجرای برنامه های عملیاتی آن ها در شرق، غرب، شمال و جنوب ایران راه اندازی شده و با گذشته چند سال از این اقدام هنوز همه اهداف مورد نظر در این مناطق حاصل نشده و بیشتر زمینه ساز بروز قاچاق کالا است.

منتقدین این طرح عقیده دارند که هیچ پیوست کارشناسی شده ای پشت اصرار نمایندگان استان مازندران برای عملی کردن منطقه آزاد مازندران وجود ندارد و نقش دانشگاهیان در شکل گیری چنین ایده ای تقریبا صفر بوده است.

در قانون مناطق آزاد و ویژه مالی به میزانی که برای طرح توجیهی تولیدکنندگان ایجاد ارزش افزوده تصویب شود، معافیت از پرداخت تعرفه گمرکی لحاظ شده است و فعالیت در داخل مناطق و هرگونه دادوستدی در مناطق، بین مناطق آزاد و ویژه مالی و بین مناطق و خارج از کشور برابر قانون، مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیست، اگر این معافیت ها لغو شود در حقیقت وعده ای که کشور به تولیدکنندگان داخلی و خارجی داده است لغو شده و بعضاً با این کار توجیه مالی طرح، زیر سوال می رود و از این طریق سرمایه اجتماعی جامعه که اعتماد سرمایه گذاران به نظام است از بین می رود و موجبات فرار سرمایه و عدم جذب سرمایه های جدید را فراهم خواهد ساخت.

بر اساس گفته و دیدگاه اساتید با اینکه هدف از ایجاد مناطق ویژه مالی، جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی و حرکت به سمت فعالیت های تولیدی است. منطقه آزاد مازندران صرفا سکویی برای واردات کالا است و نفعی در توسعه صادرات برای کشور نخواهد داشت.

با اینکه حسین زادگان، استاندارد مازندران، نقطه عطف تحول مالی مازندران را منطقه آزاد شدن استان دانسته، اما آیا مازندران ظرفیت های لازم برای تبدیل شده به منطقه آزاد را دارا است؟ این در حالی است که بیشتر اساتید رشته های مرتبط این استان نسبت به این اتفاق خوشبین نبوده اند.

هدف توسعه نیست!

مهدی بشارت ده، استاد رشته اقتصاد دانشگاه علم و فناوری بهشهر در این خصوص می گوید: سوالم این است مگر جا هایی تا الان که مناطق آزاد شد توسعه پیدا کرد که الان دنبال توسعه استان مازندران هستید؟ چه تعهدی برای این توسعه وجود دارد؟ طرح منطقه ویژه آزاد امیرآباد تنها در 6 صفحه به وسیله لاریجانی رئیس سابق مجلس به شورای نگهبان ارسال شد که همش عکس بود. پشت پرده دلایل پافشاری مجلس چیست؟ چه کسی پاسخگو است که قیمت زمین لم یزرع اطراف بندر امیرآباد از 20 هزار تومانی به 180 هزار تومان رسیده است.

استاد رشته اقتصاد دانشگاه علم وفناوری بهشهر اظهار می نماید: به واسطه فشار های سیاسی دولت و نمایندگان پیشنهاد افزایش 100 درصدی مناطق آزاد داده شده است. در صورتی که تجربه نامطلبوب مناطق آزاد در ایران نشان دهنده درست نبودن این اقدام است. تعهد مسئولین برای توسعه در استان به واسطه این طرح چیست؟

وی ادامه می دهد: در سال 95 که بهترین شرایط دولت تدبیر و امید بوده فقط 600 هزار شغل ایجاد شد که تنها 20 هزار شغل آن از طرف منطقه آزاد بوده است. نباید صورت مسئله را تغییر بدهیم؛ هدف توسعه نیست.

زیرساخت های ضروری برای اجرای طرح منطقه آزاد در استان مازندران وجود ندارد

احسانی از اعضای هیئت علمی رشته اقتصاد دانشگاه مازندران نیز می گوید: 90 سرمایه گذاری خارجی کشور های توسعه یافته صرفا در مناطق پیشرفته انجام می شود و تنها 10 درصد آن به کشور های دنیا سومی اختصاص دارد که آن هم درگیر مسائل سیاسی است. در استان مازندران، بعد از انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هیچ سرمایه گذاری ملی و کلانی اجرا شده و درصد اجرای طرح های ملی در این منطقه صفر است.

استاد رشته اقتصاد دانشگاه مازندران اظهار می نماید: ما در این استان، مسائل زیربنایی داریم. درآمد منطقه آزاد از چه راهی باید به دست بیاید؟ انتظار داریم بخش خصوصی برای توسعه مناطق آزاد سرمایه گذاری کند با اینکه بخش خصوصی در ایران در اختیار قشر تاجرمآب واقع شده است و این باعث شده که این مناطق فقط به امور خدماتی تجاری بپردازند نه صنعتی.

مناطق آزاد در ایران سکویی برای واردات شده است

زهرا کریمی، عضو هیئت علمی رشته اقتصاد دانشگاه مازندران در این باره تاکید می نماید: اولین قدم در ایجاد مناطق آزاد، آنالیز نقاط ضعف و قوت دیگر مناطق تجاری در کشور است. اگر قرار باشد بدون مطالعه این نکات وارد رقابت با یکدیگر بشویم، این کوشش نتیجه ای نداشته و بدتر باعث آسیب می شود. آن هایی که با ایجاد منطقه آزاد موافق هستند، باید به سراغ منطقه آزاد انزلی بروند که حالا راهی برای ورادات بی رویه خودرو شده است. متاسفانه منطقه آزاد در ایران پردازش صادرات نیست و سکویی برای واردات است. دنیا هم تجربه های ناپیروز و پیروزی در این مورد دارد.

کریمی اظهار می نماید: مسئله اصلی برای انجام طرح، این است که ما مسائلمان را بشناسیم. مسائلی که از سمت مسئولان برای ایجاد منطقه آزاد در مازندران ارائه شده، شرط لازم را دارد، ولی شرط کافی را ندارد. چیزی که ما می بینیم این است که در بندر امیرآباد، 60 درصد کشتی هایی که کالا وارد کشور می نماید، خالی برمی شود. مهمترین کالا های ایرانی که از این بندر صادر می شود، کالا های ساختمانی با بهره آوری بسیار پایین است.

مدل سازی ارائه شده برای منطقه آزاد مازندران علمی و دقیق نیست

مجید قربانی، دکترای ریاضی و عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران نیز با صحه گذاری به نکات دیگر کارشناسان می گوید: وقتی می خواهیم تغییری حتی به وسعت کوچک انجام بدهیم، باید در اولین اقدام پروپوزال ارائه بدهیم و ببینیم که این تغییر چقدر یاری به کارآیی در حوزه های مختلف می نماید. تبدیل منطقه ویژه مالی به آزاد باید باید که با ادله مالی صورت بگیرد. باید مرجعیت علمی و سیاسی پشت قضیه توجیه منطقه آزاد دیده بشود. مرجعیت علمی به اساتید و مرجعیت سیاسی حداقل به نمایندگان مجلس برمی شود. وقتی که این پروپوزال ارائه می شد نمایندگان در جریان جزئیات بودند؟ اساتید و مراجع علمی چقدر نقش آفرینی کردند؟

قربانی ادامه می دهد: آورده بومی و ملی مناطق آزاد تجاری در استان مازندران چقدر است؟ یکی از مسائل این مناطق در سراسر دنیا افزایش و رشد قاچاق است. منطقه ویژه تجاری در بیشتر مواقع به پایگاهی برای قاچاق کالا تبدیل شده اند. طرح منطقه آزاد تجاری از یک زمانی به بعد در بسیاری از کشور ها اوج گرفته و شاید برنامه ریزی چهل ساله برای این اتفاق انجام گرفته باشد.

وی می گوید: من نه موافق این طرح هستم و نه مخالف؛ بلکه بحث علمی می کنم و معتقدم که مدل سازی ما برای شکل گیری این مناطق، علمی و دقیق نبوده است.

باتوجه به نکاتی که کارشناسان و اساتید بومی مازندران ایراد کردند، ایجاد چنین طرحی بدون لحاظ ویژگی های منطقه ای و بالا بردن فروش محصولات داخلی، مثمر ثمر نخواهد بود. با توجه به گستردگی کشور و داشتن مرز مشترک آبی و زمینی با چندین کشور این امکان برای استفاده و بهره وری بالا از این مناطق وجود دارد؛ اما روندی که تا کنون از مسئولان مربوطه مشاهده کردیم چیزی جز ضرر و افزایش قاچاق عایدمان نخواهد شد.