بانک مرکزی، مهار رشد پایه پولی با عملیات بازار باز - وبلاگ دایی جان

به گزارش وبلاگ دایی جان، خبرنگاران - عملیات بازار باز ضمن مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی و کاهش نوسانات آن، از تأمین کسری بودجه دولت به وسیله پولی سازی جلوگیری می نماید و باعث کاهش رجوع به بانک مرکزی و مهار رشد پایه پولی می گردد.

به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، محمد نادعلی، مدیر اداره عملیات بازار باز بانک مرکزی، در مصاحبه ای ویدئویی به تشریح نحوه عملکرد ابزار جدید سیاست گذار پولی، یعنی عملیات بازار باز، پرداخت. اهم موارد بیان شده در این تبادل نظر به توضیح زیر است:

- برای اجرای سیاست های پولی دو راه وجود دارد؛ ابزار مستقیم و ابزار غیر مستقیم. ابزار مسقیم ابزارهایی است که بانک مرکزی از طریق آن بانک ها را به سمت نرخ و حجم تسهیلات مدنظرش راهنمایی می نماید و احتیاجمند نظارت قوی بانک مرکزی است. به عنوان مثال، اعطای تسهیلات به بخش های خاص یا تکالیف خاصی که بر بانک ها وضع می گردد، از جمله ابزارهای مستقیمی هستند که در گذشته نیز وجود داشتند. معین نرخ سود به صورت دستوری نیز شکل دیگر ابزار مستقیم است.

- در ابزار غیر مستقیم بانک مرکزی به شیوه دستوری عمل نمی نماید. بلکه سعی می نماید با توجه به مکانیزم بازار و جریان عرضه و تقاضا، روندهای پولی را مدیریت کند. عملیات بازار باز، سپرده قانونی و تسهیلات قانونی ابزارهای سیاست گذاری غیرمستقیم را تشکیل می دهند.

- بانک مرکزی از طریق عملیات بازار باز، بانک ها را به سمت اهداف خود راهنمایی می نماید. به عبارت دیگر عملیات بازار باز ابزاری است که بانک مرکزی با مدیریت نرخ سود در بازار بین بانکی کوشش می نماید به هدف اصلی خود که کنترل تورم است، برسد. از سال 97 مقدمات عملیات بازار باز فراهم و از اوایل سال 99 اجرایی شده است.

- حدود 60 سال از فعالیت بانک مرکزی در اقتصاد ایران و استفاده از ابزارهای مستقیم سیاست گذاری پولی می گذرد؛ بنابراین یک دوره گذار از رویکرد قدیم به سمت رویکرد جدید که شامل ابزارهای غیر مستقیم است، باید دیده گردد. عملیات باز بانک ها را به سمت روش های غیر مستقیم راهنمایی می نماید و قرار است سیاست پولی به مرور از حالت دستوری خارج گردد.

- هم اکنون یک بازار بین بانکی وجود دارد که همه بانک های کشور در آن فعال هستند. بانک ها در این بازار، احتیاجهای نقدینگی روزمره خود را با استفاده از منابع یکدیگر مرتفع می نمایند؛ به این شکل که بانک هایی که مازاد دارند، منابع خود را در اختیار بانک هایی که کمبود دارند می گذارند و این نقل و انتقال با نرخ سود بین بانکی انجام می شوند.

- اگر در بازار بین بانکی منابع کم باشد، باعث افزایش نرخ در بازار می گردد و اگر منابع در این بازار زیاد باشد، منابع مازاد باعث کاهش نرخ سود بازار بین بانکی می گردد. بانک مرکزی از طریق منابع بازار بین بانکی، کمبودها و مازادها را پیش بینی می نماید و مدیریت این نرخ را در دست خود می گیرد و از طریق این نرخ بر سایر نرخ های اقتصاد اثر می گذارد.

- بانک مرکزی با دو ابزار که در اختیار دارد نرخ سود بازار بین بانکی را کنترل می نماید؛ خرید و فروش اوراق دولت به صورت قطعی، و خرید و فروش این اوراق به صورت بازخرید.

- در روش نخست، اگر بازار با کمبود منابع روبرو باشد بانک مرکزی اوراق بهادار دولتی یا اوراق بدهی بانک ها را از بانک ها می خرد و پول در اختیار آنها قرار می دهد و به این شکل، با تزریق منابع نرخ را مدیریت و یا تثبیت می نماید.

- در روش دوم، بانک مرکزی در صورتی که بازار بین بانکی با مازاد منابع روبرو باشد، اوراق را به بانک ها فروخته و در سررسید، برعکس اوراق را از آنها خریداری می نماید.

- ابزار بعدی بانک مرکزی تسهیلات قاعده مند است. برای کنترل دامنه نرخ سود، بانک مرکزی اجازه نمی دهد نرخ از حدی بالاتر یا پایین تر رود و کف و سقفی وضع می نماید.

- وضع نرخ کف به این معناست که اگر بانکی منابعی پایین تر از نرخ سود بازار خواست نزد بانک مرکزی سپرده گذاری نموده و بانک مرکزی با نرخ سود کف به آن منابع را می دهد.

- معین نرخ سقف نیز به این معناست که اگر بانک ها نتوانستند از یکدیگر قرض بگیرند، با گذاشتن وثیقه نزد بانک مرکزی، می توانند با نرخ سقف تسهیلات بگیرند.

- در واقع، نرخ سود بین بانکی در یک دالان حرکت می نماید که در حال حاضر، نرخ کف از 10 به 14 درصد رسیده است و نرخ سقف نیز 22 درصد معین شده است.

- نکته ایی که وجود دارد این است که در نرخ 22 درصد یک حالت وثیقه گیری نیز وجود دارد. وثیقه به نام بانک مرکزی بلوکه شده و منابع با نرخ 22 درصد به بانک ها اعطا می گردد و باید توجه گردد که این بازار کوتاه مدت است. اما اگر بانک در طول روز به مسئله ای بر بخورد یا به عبارتی به منابع اضطراری احتیاج داشته باشد، می تواند اقدام به توافق بازخرید کند.

- مدت قرض گیری در بازار بین بانکی معمولا یک شب است اما بانک ها می توانند نهایتاً تا دو هفته، مدت قرض گیری را تمدید نمایند.

- توافق باز خرید از رسوب اوراق در ترازنامه بانک مرکزی نیز جلوگیری می نماید چراکه عملاً دو اختیار وجود دارد؛ یک اختیار خرید از سمت خریدار و یک اختیار فروش از سمت فروشنده که در سررسید این اختیارها معکوس می گردد.

- فراموش نکنیم که هدف کنترل نرخ سود است و مقدار و حجم پول، متغیری در دست بانک مرکزی است تا از طریق آن نرخ سود را کنترل کند.

- معمولا در روزهای چهارشنبه عملیات بازار باز در بازار بین بانکی انجام می گردد.

- از جمله شروط موفقیت عملیات بازار باز این است که در مرحله بعدی به سمت آزادسازی یا انعطاف بیشتر در نرخ سود سپرده ها حرکت کنیم. در طرح بانکداری مرکزی، تغییر ساختار بانک مرکزی دیده شده که به سیاست گذاری های جدید پولی یاری شایانی می نماید.

- در ابتدای اجرایی شدن عملیات بازار باز دی کشور، بانک ها با خرید و فروش اوراق آشنا نبودند و شرایط به نحوی بود که در بازار بین بانکی با مازاد منابع رو به رو بودیم و نرخ سود در این بازار به شدت کاهش یافته بود. حتی به 8 درصد رسیده بود. همچنین اقتصاد با مسائل ناشی از کرونا دست و پنجه نرم می کرد.

- در آن مقطع، ابزار موثر این بود که نرخ سود کف را ایجاد کنیم که با افزایش نرخ سود، به نوعی نرخ کف در دالان شکل گرفت. بعد از اینکه نرخ سود بازار بین بانکی در داخل دالان نهاده شد، دولت به واسطه کسری بودجه شدیدی که داشت، به استفاده از ابزار بدهی به عنوان یکی از شیوه های تامین اقتصادی روی آورد و از 13 خرداد شاهد حراج در اوراق بدهی دولت بودیم. بانک ها می توانستند اوراق دولت را بخرند و در پرتفوی خود اوراق داشته باشند.

- زیر ساخت های عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی و با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار فراهم شده و سیستم های برخط نیز تهیه شده تا بانک مرکزی با سیستم برخط، وثیقه را در اختیار بگیرد و همچنین خرید و فروش اوراق با همکاری شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه انجام می گردد.

- بازار بین بانکی کوتاه مدت است و اگر ریسکی ایجاد گردد کل سیستم را متاثر می نماید. دو روش برای مدیریت این ریسک وجود دارد اول توافق بازخرید که وثیقه محور است و بانک مرکزی هم به دنبال وثیقه محور کردن بانک هاست که وثیقه ها نیز همان اوراق هستند و روش دوم این است که بانک ها به امید بانک مرکزی در این بازار ریسک را محتمل بر بانک مرکزی می دانند. البته بانک مرکزی نیز به دقت در حال پالایش و رصد بانک هاست. بانک ها نیز اگر دچار چالش شوند به بانک مرکزی مراجعه می نمایند و وثیقه می گذارند و اگر وثیقه نداشتند، اضافه برداشت رخ می دهد.

- برای توسعه بازار بین بانکی، بانک مرکزی به دنبال ایجاد ادبیات این موضوع و مطلع سازی منافع حاصل از این بازار برای کل اقتصاد است. در زمینه ابزارها نیز، به عنوان مثال، به دنبال ایجاد توافق بازخرید بین بانک هاست. یک موضوع دیگر، ایجاد بانک اطلاعاتی دولت در بانک مرکزی است و اینکه بانک ها دو حساب نزد بانک مرکزی داشته باشند؛ یک حساب اوراق و یک حسابی که اکنون دارند.

- بانک مرکزی در نظر دارد سیاست های اعتباری را با فعالیت بازار بین بانکی همسو کند و دولت را تشویق کند تا سیاست های تکلیفی بر بانک مرکزی نداشته باشد و این رابطه از طریق اوراق باشد.

- بانک مرکزی از طریق عملیات بازار باز، اقدامات قابل توجهی را به اجرا رسانده است؛ در 33 هفته ایی که حراج اوراق دولت برگزار و کسری بودجه دولت از طریق آن جبران شد، پشتوانه آن عملیات بازار باز بوده است. بدین ترتیب از تأمین کسری بودجه دولت از طریق پولی سازی جلوگیری و رجوع به بانک مرکزی و پایه پولی اش کمتر شده است. به علاوه، بانک مرکزی توانست از طریق الزام بانک ها به اینکه 3 درصد از سپرده هایشان را به صورت اوراق دولت نگهداری نمایند، برای اوراق دولتی تقاضا ایجاد کند.

- نرخ سود در بازار بین بانکی کنترل شده و نوسانات کاهش یافته است. همچنین، بخشی از دارایی های بانک ها، از دارایی های با بازده بهتر شکل گرفته و ترازنامه بانک ها نیز از این طریق تا حدودی سالم سازی شده است.