زیبایی یک مسئولیت است - وبلاگ دایی جان

به گزارش وبلاگ دایی جان، مجتبی مرادی؛ تاریخ زیبایی تاریخیست به قدمت آدمی و بلکه به درازای داستان آفرینش. پرسش از زیبایی پرسشی فلسفی است و همه فلاسفه از منظر خود به آن پرداخته اند، بعضی با تمرکز کم تر و بعضی با توجه بیش تر. کوشش در جهت یافتن پاسخ از ابتدای قرن بیستم پررنگ تر شده، با این همه هیچ کس نمی داند زیبایی چیست، یا به عبارتی گویی زیبایی امری بدیهی است (چنانچه ارسطو اشاره نموده) و همه می دانند زیبایی چیست.

این نوشتار نمی خواهد تکلیف زیبایی را روشن کند و تعریفی دقیق از آن به دست بدهد، زیبایی چیست شبیه عقل چیست پرسشی است که مستعد پاسخ های گوناگون است، پاسخ هایی که همه آن ها در بستر خود می توانند درست باشند، اما نباید از این نکته غافل شد که انسان ناچار است اصول و پیش فرض هایی برای پیش برد مصاحبه و گفتمانِ خود دست و پا کند.

مثلا عقل همه آن چیزی است که در اثر تلاش های فکری از شروع تا اکنون، بشر به آن رسیده است، که اکتشافات و اختراعات و تجربیات و خطا های انسانی در ساختن مفهوم عقل نقشی انکارناپذیر دارد، عقل حتی اگر در ذات خود عنصری ثابت باشد، فهم ما از آن متغیر است، شبیه الماسی که مدام صیقل می خورد تا به نمایشی از آن گوهر ناب برسد.

ماجرای زیبایی هم چنان است، فهم و تجربه انسان در تعریف و بازتعریف مداوم آن شگفت انگیز است، مثلا اگر روزگاری پوشیدن پوست خز نشانی از زیبایی بود، بشر امروز آن را نه تنها زیبا نمی بیند بلکه زشت می یابد، چون رابطه بشر و طبیعت تغییر یافته و فهم عمومی در زشتی کشتن یک حیوان برای لذت پوشیدن یک لباس فاخر کم ترین تردیدی ندارد.

گرچه به طور طبیعی زیبایی و فیزیک در پی هم می آیند و صورت، قالب و کالبد نخستین مواجهه فکر و زیبایی است، اما زیبایی ابعاد گسترده و پیچیده تری در وجه متافیزیکی و معنایی خود دارد، تا آنجا که صورت منهای معنا خیلی زود از دایره زیبایی بیرون انداخته می گردد.

پرداختن به زیبایی به مثابه یک مسئولیت سخن اصلی این یادداشت است. هر کس در هر موقعیتی و با هر تعریفی از زیبایی اگر خود را در قبال زیبایی مسئول بداند، آنگاه همیشه زیبایی را چونان اصلی بنیادین در زندگی خود مراعات می نماید. شاید بتوان این رویکرد را در مقوله اخلاق جای داد، یعنی به جای زیبایی اخلاقی، اخلاقِ زیبایی موضوع می یابد.

این رویکرد سبب خواهد شد که رفتار انسان با خود، دیگری، اشیاء، طبیعت و هستی با مسئولیتی درونی و نه بیرونی و تحمیلی (مثل قانون) پیش برود، با مثالی دم دستی (به سبک هایدگر!) بر روشنایی موضوع می افزاییم: زیرسیگاری یک شئ است، شأن آن این است که فیلتر سیگار در آن انداخته گردد، تف انداختن در زیرسیگاری یا خاموش کردن سیگار در لیوان خلاف شأن آن اشیاء و خلاف اخلاقِ زیبایی است.

مثال از اشیاء مهم تر از مثال از حیوانات و انسان است، زیرا عمق و فایده چنین نگاه و رویکردی را بهتر نشان می دهد.